Bàn tiếp
Thế giới đã sang trang
và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam
(bài 3)[1]
Nguyễn Trung
Hà Nội, ngày 06-12-2016
Sự
vận động của lịch sử, nhất là tại một bước ngoặt cụ thể, thường gắn với sự xuất
hiện nhân vật lịch sử cụ thể. Điều này cho thấy, tính cách của nhân vật lịch sử
cụ thể có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn sự vận động của lịch sử. Còn 6 – 7 tuần
lễ nữa Trump mới chính thức tuyên thệ nhậm chức (khả năng kết quả bầu cử bị lật
ngược tuy đã được đặt ra, nhưng hầu như sẽ không có thay đổi gì), rồi chính quyền
Trump sẽ làm gì 4 năm tới?.. – đấy là những chuyện đang ở phía trước.
Song những gì đã thấy
được trên thế giới và tại nước Mỹ hôm nay, cùng với những ý đồ hoặc khuynh hướng
đã lộ ra phần nào của Donald Trump tranh
cử, có thể giúp chúng ta rút ra một số nhận định tiếp theo (sau bài 1).
I.
Nhìn rõ hơn nữa thế giới đã sang trang
và hiện tượng Trump
Hầu
như có sự nhận định thống nhất của nhiều học giả Mỹ có tên tuổi các trường phái
khác nhau, không ít trong số họ đã được giải thưởng Nobel (trải dài từ tả sang
hữu – ví dụ như từ Chomsky, Stiglitz… … đến Kissinger):
Trật tự thế giới
hình thành từ các giá trị ra đời sau chiến tranh thế giới II đã bị xáo động,
thế giới xuất hiện nhiều vấn đề mới khiến quyền lực tại nhiều mước có xu hướng
đẩy lợi ích quốc gia lên vị trí ưu tiên chiến lược cao nhất, hiện tượng
Trump là cú sốc toàn cầu (a global upheaval) kể từ sau chiến tranh thế
giới II.
Nhận định này được
chia sẻ rộng rãi trên thế giới, mặc dù có sự đánh giá rất đa dạng về các nguyên
nhân của hiện tượng.
Dưới đây xin lưu ý
những diễn biến nổi bật trong thế giới hôm nay.
Các thể chế vận hành quá trình toàn cầu hoá kinh tế trong
những thập kỷ gần đây một mặt thúc đẩy
quan trọng sự phát triển kinh tế thế giới; đặc biệt là quá trình tự do hoá các mối quan hệ kinh tế và các
tiến bộ của khoa học và công nghệ (nhất là thế giới đã bước vào
cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư – the industrial revolution 4.0) đã tạo
ra những thành tựu phát triển mới tại cả 2 nhóm nước phát triển và đang phát
triển.
Song mặt khác, như một hệ luỵ khách quan tất yếu, chính sự phát triển này gây nên những
thay đổi, tích tụ dần thành nhiều chấn động lớn, có thể khái quát dưới đây:
(1) Chấn động do những dòng chảy của 4 yếu tố kinh tế cơ bản
là hàng hoá, vốn, công nghệ, và nguồn nhân lực trong những thập kỷ toàn
cầu hoá vừa qua đã thay đổi, vượt lên trên khả năng vận hành của các thể chế và
sự thích nghi của con người.
Nguyên
nhân cơ bản là tự do hoá kinh tế trong quá trình toàn cầu hoá và sự phát triển
của khoa học và công nghệ những thập niên vừa qua đã phá vỡ nhiều thể chế hiện
hành trong mỗi quốc gia hay trong các mối quan hệ kinh tế - chính trị quốc tế;
sự vận động này mang lại nhiều phát triển mới, nhưng đồng thời cũng gây ra nhiều
bất cập hoặc thậm chí những rối loạn mới, những thách thức mới (Michael Spence).
Rõ thấy nhất là các hiện tượng: một số
ngành nghề biến hẳn tại các nước phát triển với nhiều hệ quả kinh tế -
chính trị - xã hội lâu dài; sự di chuyển
lao động tự nó đã tạo ra nhiều áp lực mới, lại càng trở nên đặc biệt nhạy cảm
tới mức nhiều nước hầu như không thể chịu đựng nổi do các vấn đề nhập cư, di tản..;
những hệ quả mặt trái của công nghệ thông tin chưa thể kiểm soát được như: ăn cắp
bản quyền, dòng tiền đen, sự lũng đoạn của nạn tin tặc… vân vân… và nhiều hệ luỵ
kèm theo.
(2) Chấn động do sự phân hoá mới không thể tránh được, với hệ
luỵ làm trỗi dậy chủ nghĩa quốc gia (nationalism) trong quá trình toàn cầu hoá.
Tại hầu
hết các nước phát triển – được coi như đầu tầu của con tầu thế giới – đều xuất
hiện nhiều vấn đề chưa từng có – như một hệ quả tất yếu: có quá nhiều nhóm người
hay các tầng lớp bị thiệt thòi và trở thành nạn nhân của quá trình toàn cầu hoá,
nhiều giá trị cơ bản từng tạo nên trật tự và đời sống tinh thần của những quốc
gia này bị lung lay, nảy sinh vấn để “xét lại” (revise, revaluate) nhiều quan
niệm và niềm tin liên quan đến toàn cầu hoá và hội nhập mà họ từng theo đuổi…
Sự phân
hoá mới xuất hiện trong đời sống kinh tế - chính trị - xã hội là không thể
tránh khỏi. Đồng thời sự già cỗi hay tha hoá theo thời gian có tính tất yếu của
các thể chế hiện hành càng làm cho quá trình phân hoá mới này nghiêm trọng thêm,
bởi vì không có một thể chế nào có thể toàn mỹ vĩnh viễn.
Trong khung cảnh ấy đáng chú ý là chủ nghĩa quốc gia (nationalism) trỗi dậy
trở lại. Khuynh hướng này mang những biểu hiện của chủ nghĩa dân tuý
(populism), tại một số nước đã nhuốm màu sắc chủ nghĩa phát xít hoặc chủ nghĩa
phân biệt chủng tộc.
Tóm lại,
đây là sự phân hoá trong lòng mỗi quốc gia trong bối cảnh đồng thời diễn ra sự
phân hoá giữa các quốc gia với nhau bên trong hoặc bên ngoài các tổ chức quốc tế
và khu vực.
(3) Chấn động do cục diện quốc tế một siêu đa cường đã chín
muồi, đang làm xuất hiện nhiều điểm nóng mới và những vấn đề mới, chiến tranh lạnh
II đã xuất hiện, phảng phất không khí chiến tranh thế giới III .
Sau chiến
tranh lạnh I quá trình toàn cầu hoá kinh tế phát triển mạnh mẽ, tuy nhiên nhiều
điểm nóng trên thế giới và những thách thức truyền thống hoặc phi truyền thống
tiếp tục tồn tại hoặc có những hình thức vận động mới.
Hiện tại
nổi lên là các sự kiện (i)Nga tham
chiến ở Syrie và chiếm Krym trong bối cảnh quan hệ với Mỹ-NATO ngày càng căng
thẳng, (ii)cán cân quyền lực đang
lên của Trung Quốc thao túng nhiều vấn đề trên thế giới và đặc biệt tại khu vực
CÁTBD – Biển Đông, (iii)các vấn đề
nóng ở Trung Đông và vấn đề IS không có lối ra, (iv)vai trò suy yếu tiếp tục của Mỹ và rạn nứt của EU là những hiện
tượng trực tiếp làm cho cục diện thế giới đi vào thời kỳ căng thẳng mới, với đụng độ và nguy cơ đụng độ khu vực đang
gia tăng. Chiến tranh lạnh II đã xuất hiện, phảng phất không khí chiến tranh thế
giới III.
Thực tế này đã tạo ra xu thế đẩy quyền lợi quốc gia lên
vị trí ưu tiên chiến lược cao nhất như một phản ứng tất yếu. Những sự kiện
nổi bật là Brexit, Putinism, giấc mơ Đại Trung Hoa, và bây giờ là Trumpism với America first! ở Mỹ.
Không chỉ
như vậy, tại một số nước Đông Âu như Hungarie, Bulgarie và Balan đã có hơi hướng
xoay trục xa EU vì không thể chấp nhận
thu nạp di tản từ Bắc Phi; Đông Nam Á có hiện tượng Rodrigo Duterte
(Philippines) vì vấn đề tệ nạn ma tuý và vấn nạn ly khai trong nước không giải
quyết được, và đồng thời vì nhiều lý do khác nữa – trong đó có nguyên nhân ảnh
hưởng của Mỹ quá yếu trước sự lấn tới của Trung Quốc, do đó đang muốn bỏ Mỹ để
đi với Trung Quốc – Nga; trong ASEAN cũng có những biểu hiện xoay trục – rõ nhất là qua những vấn đề liên quan đến Biển
Đông, cũng liên quan tới thực trạng chiến lược xoay trục của Mỹ quá yếu trong
khi bành trướng ảnh hưởng của Trung Quốc gần như là bất khả kháng.
Những hiện
tượng tương tự như vậy của chủ nghĩa dân tuý cũng đã xuất hiện ở một số nước
châu Mỹ Latinh.
Đáng lo
ngại cho EU là tại Pháp có hiện tượng Marie Le Pen với Mặt trận Dân tộc (FN)
mang tính chủ nghĩa dân tộc cực đoan, đang tìm mọi cách nhảy vào nắm chính quyền
trong cuộc bầu cử tới ở Pháp. Tại nhiều nước EU khác cũng bắt đầu xuất hiện những
hiện tượng của chủ nghĩa dân tuý rất nhạy cảm. Báo chí phương Tây mô tả đó là xu
thế “exit” (ví dụ như Brexit - tạm gọi
là xu thế ra đi”), mà động lực cốt lõi vẫn là quan điểm lợi
ích quốc gia trên hết – như là một hệ luỵ của quá trình toàn cầu hoá.
Trên thực
tế hiện tượng exit đang nở rộ thành
phong trào, được đặt cho cái tên “mùa
thu của những người châu Âu yêu nước”... Thậm chí đã có những dự báo sau
Brexit có thể sẽ là Francit, hoặc nguy
cơ EU tách đôi: một mảng do Đức cầm đầu, mảng kia do Pháp…
(4) Chấn động Mỹ. Sự phát triển của Mỹ trong những thập niên
toàn cầu hoá gần đây, cùng với những tác động đối nội và đối ngoại của quá
trình này và những hệ luỵ tất yếu, cuối cùng đã tạo nên cơn sốc ngay trong lòng
nước Mỹ (đến mức nước Mỹ cũng phải quẫy
lên – bài 1).
Vì là chấn động của siêu cường số 1, nên nó
đã tạo ra cú sốc toàn cầu hôm nay.
Phân
tích sâu hơn, có thể nói chấn động Mỹ - hay là hiện tượng Trump – bắt nguồn từ
những nguyên do sau đây:
*Sự bất
mãn của các tầng lớp và các nhóm dân cư Mỹ phải trả giá cho những bất cập của
quá trình toàn cầu hoá; nhiều giá trị và quan điểm chiến lược của chính nước Mỹ
bị quá trình toàn cầu hoá thách thức nghiêm trọng – nhiều lúc được mô tả là tha
hoá, rối loạn, suy tàn..,
*tâm trạng
trong lòng nước Mỹ cho rằng Mỹ đang tạo ra ấn ượng thoái lui (retreat) trong chiến lược toàn cầu do những giải pháp nửa
vời hoặc chưa đủ cứng rắn suốt 8 năm thời Obama,
*vấn đề Frankenstein Trung Quốc chưa có giải
pháp, sự bế tắc của tình hình Syrie với sự tham gia của Nga làm cho các vấn đề ở
Trung Đông nan giải hơn,
*sự ỷ lại
vào cái ô bảo trợ Mỹ của NATO, của nhiều đồng minh và các liên minh khác trở
thành gánh nặng ngày càng không kham nổi đối với Mỹ, hạn chế Mỹ tập trung vào
những ưu tiên của riêng mình, và ngày càng đẻ ra cho Mỹ những thách thức mới,
giữa lúc trên thế giới xuất hiện ngày càng nhiều vấn đề nóng.
*** Vân
vân.
Đáng chú
ý chấn động Mỹ xảy ra trong bối cảnh
kinh tế Mỹ 8 năm thời Obama là nền kinh tế khoẻ mạnh nhất trên thế giới – với
nghĩa ổn định và bền vững hơn so với hầu hết các cường quốc công nghiệp khác (xếp
thứ hai là kinh tế Đức). Song Mỹ vẫn phải quẫy
lên như vậy, chứng tỏ chấn động này là không cưỡng nổi, tạo ra mảnh đất
giúp Trump thắng cử với khẩu hiệu trung tâm “We make America great again!”, “America first”.., đồng thời dấy lên cao điểm chưa từng có của chủ nghĩa dân tuý mới ở Mỹ kể từ sau
chiến tranh thế giới II.
Sau chiến
tranh thế giới II, nước Mỹ từng có những chấn động lớn trong nước, thường xuất
phát từ những nguyên nhân bên ngoài. Có một số chấn động lớn xuất phát từ những
nguyên nhân trong nước – điển hình như phong trào của người Mỹ gốc Phi đòi quyền
bình đẳng và xoá nạn phân biệt chủng tộc với nhân vât thần tượng Martin Luther
King, đấy thường là những chấn động thúc đẩy xu thế tiến bộ ở Mỹ. Cú sốc Trump
có thể được coi là một chấn động từ những nguyên nhân tự thân bên trong, nhưng
lần này là làm phân hoá nước Mỹ, đánh dấu một suy yếu mới của Mỹ, đồng thời
cũng phản ánh một đặc tính Mỹ: luôn phải
quẫy lên để tìm lối ra.
II.
Hai kết luận sơ bộ có thể rút ra sau cú sốc
toàn cầu
Nhiều
học giả Mỹ và trên thế giới cho rằng còn khó đoán tổng thống đắc nhiệm thứ 45 của
Mỹ sẽ làm gì cho đến khi chính quyền Trump chính thức đi vào hoạt động. Song đều
có nhận định chung: Trước mắt Mỹ có một
thời kỳ chưa biết kéo dài bao lâu chứa đựng nhiều bất định, kéo theo nhiều tác
động toàn cầu.
Tuy nhiên, thể rút ra kết luận đầu
tiên:
Sau chiến tranh thế
giới II, cục diện quốc tế bước sang một trang mới với sự ra đời của một trật tự
mới khác hẳn so với trước. Mô tả theo quan điểm tập hợp lực lượng, đó là sự
hình thành một thế giới gồm chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa tư bản và phong trào độc
lập dân tộc. Hồi ấy ngôn ngữ chính thống của “phe ta” gọi trật tự ấy là thế giới của hai phe bốn mâu thuẫn.
Thế giới đã sang
trang hôm nay không xuất xứ từ những nguyên do chiến tranh, mà là do quá trình
phát triển năng động và thịnh vượng nhất cho đến nay của toàn cầu hoá kinh tế
thế giới 3 thập niên thời hậu chiến tranh lạnh đã tích tụ nhiều vấn đề mới phải
giải quyết. Đây là mặt trái của tấm huân chương. Sự sang trang này diễn ra
trong bối cảnh trật tự quốc tế một siêu đa cường đã chín muồi, với những thách
thức truyền thống và phi truyền thống hoàn toàn mới.
Thế giới sang trang
hôm nay làm phá sản moi ý thức hệ và mọi thứ chủ nghĩa, không còn vấn đề “Ai phải lựa chọn phe nào?”; nhưng lại đặt
ra không thể tránh né cho mọi quốc gia – hầu như không có ngoại lệ, dù là Mỹ
hay bất kỳ quốc gia nào trên thế giới này – câu hỏi mang tính mất / còn, đó là:
-
“Quốc gia hôm nay phải được phát triển như
thế nào, cùng đi với cả thế giới ra sao để tồn tại và phát triển?”, – tất yếu
dẫn tới câu hỏi tiếp theo: “Làm gì, làm
thế nào để có được nội lực quốc gia đáp ứng được thách thức mới này?”
Trả lời được câu hỏi
mất
/ còn
này, sẽ dẫn tới kết luận: Sức mạnh nội lực
quốc gia và ý chí dân tộc là yếu tố quyết định trong thế giới sang trang lúc
này! (Cái bất biến ngàn đời ứng vạn biến).
Đặc biệt là trong thế
giới hôm nay, sẽ không thể nào phát huy được nội lực quốc gia, nếu không thông
qua hội nhập sâu sộng vào sự vận động của thế giới trong quá trình toàn cầu hoá
đang tiếp tục phát triển không ngừng nghỉ, song hiển nhiên với những phương thức
mới và đòi hỏi mới.
Thành tựu đạt được của
mọi quốc gia trên con đường toàn cầu hoá 3 thập niên vừa qua khẳng định: Trong
thời đại toàn cầu hoá, con đường giải phóng nội lực, đồng thời tạo ra khả năng
cùng dấn thân cho những đòi hỏi chung của cả thế giới để giành thắng lợi, đó
chính là con đường dân tộc và dân chủ[2],
nhưng hôm nay đòi hỏi nhiều hơn về chất lượng con người và thể chế vận
hành quốc gia. Đây có lẽ là kết luận quan trọng nhất cho nước ta trong
tình hình thế giới đã sang trang hôm nay.
Kết
luận 2: Cục diện CÁTBD (Châu Á – Thái Bình Dương) trở nên nóng hơn, đặc biết tại
địa bàn Biển Đông có thể xẩy ra những đụng độ quyết liệt nếu Trung Quốc không bị
kiềm chế thoả đáng.
Cùng với quá trình
phát triển manh mẽ của toàn cầu hoá, CÁTBD từ vài thập kỷ nay đang ngày càng trở
thành khu vực phát triển năng động nhất của thế giới. Trong cục diện thế giới mới
hôm nay, CÁTBD càng nổi lên là trận địa chính tranh giành ảnh hưởng Mỹ - Trung
và chi phối sâu sắc bàn cờ thế giới.
Trong tranh cử, Trump
đã làm nổi bật sự thật: Đối thủ hàng đầu đang gây cho Mỹ nhiều thách thức lớn
là Trung Quốc trên các phương diện kinh tế, chính trị và trong các vấn đề toàn
cầu, đang trực tiếp uy hiếp mạnh nhất vị thế của Mỹ. Nội dung tranh cử cũng cho
thấy Trump đặt Nga là đối thủ số 2, và đã nêu ra hướng cùng hợp tác giải quyết
một số vấn đề - trước hết ở châu Âu và Trung Đông. Nếu nhìn vào những mối nguy
tiềm tàng của liên kết Nga – Trung (còn được mô tả là cuộc hôn nhân bất đắc dỹ)
đang diễn ra, càng thấy rõ Trump không muốn để liên kết bất đắc dỹ này thành mối
nguy lớn. Hơn nữa, trước sau Mỹ không thể coi nhẹ trận địa CÁTBD.
Để xem rồi đây giữa
nói và làm sẽ khác nhau như thế nào, song những phê phán gay gay gắt của Trump
về thương mại của Trung Quốc với Mỹ, và việc tuyên bố tăng cường lực lượng hải
quân, ít nhiều hé ra những gì Trump có thể sẽ làm với Trung Quốc.
Gần đây nhất, một biểu
hiện mới nữa trong thái độ đối với Trung Quốc – ngày 3-12-2016, Trump đã phá lệ
và trở thành tổng thống đầu tiên kể từ thời Carter (1977-1981) nói chuyện (điện
đàm) với tổng thống Đài Loan. Cuộc điện đàm này do phía Đài Loan lobby và chỉ
mang tính xã giao, nhưng đã đụng thẳng vào vấn đề cốt lõi trong quan hệ Mỹ -
Trung: “quy chế một nước Trung Quốc”. Trung Quốc đã có phản đối chính thức của
Bộ Ngoại giao. Trước sự chỉ trích của một số chính khách và nhà báo Mỹ về cuộc
điện đàm này, nhóm cố vấn của Trump giải thích: Trump hoàn toàn biết ông ta nói
gì (ý nói Trump hiểu sự nhậy cảm của vấn đề, không có chuyện lỡ miệng) và bình
luận: Làm như Trump tác dụng sẽ còn mạnh hơn những gì thời Obama đã làm cho chiến
lược xoay trục (pivot)! Phản ứng của báo chí Trung Quốc sục sôi: Điện đàm này là
một trò tiểu sảo, chỉ tạo dịp cho Mỹ sẽ được nếm sức mạnh của Trung Quốc!.. Ngày
05-12-16 Trump lại tiếp tục phê phán, đại ý: Trung Quốc có hỏi ý kiến Mỹ việc
giữ tỷ giá thấp đồng tiền của họ, đánh thuế cao hàng Mỹ vào Trung Quốc, xây dựng
các căn cứ quân sự giữa lòng Biển Đông không? Làm như thế có được không?..
Nghĩa là trong câu
chuyện này Trump vẫn rắn lên. Song phải chờ trong hành động rồi mới rõ được giữa
Mỹ và Trung Quốc ai sẽ là hổ giấy trong chuyện này. Dư luận cũng rất chú ý
Kissinger lúc này đang thăm Trung Quốc (từ 03-12-2016).
Thực tế đang diễn ra
là: Từ thời Giang Trạch Dân đến nay, Trung quốc đã triệt để khai thác 4 yếu tố
có lợi thế lớn để khẳng định quyền lực của
mình tại Biển Đông và bành trướng ảnh hưởng trên thế giới. Đó là: thời gian, ưu thế tại chỗ, sức mạnh mềm, sự
nhân nhượng sai lầm của đối phương.
Hôm nay Trung Quốc đã
giành được vị thế áp đảo ở khu vực, đang thách thức trực tiếp các nước trong
vùng, uy hiếp con đường hàng hải huyết mạch Malacca, đã lên tiếng muốn Mỹ chia
đôi Thái Bình Dương. Đồng thời Trung Quốc đã xúc tiến được những bước quan trọng
chiến lược “một vành đai, một con đường” với cái tên con đường tơ lụa Trung Quốc.
Đặc biệt Trung Quốc ngày nay trở thành thị trường xuất khẩu rất quan trọng
không thể thiếu đối với tất cả các nền kinh tế lớn – kể cả Mỹ.
Tóm lại, trong vòng
3 thâp kỳ kể từ thời Giang Trạch Dân, Trung Quốc từ cường quốc thứ 5 đã bước
lên cường quốc thứ hai sau Mỹ, trực tiếp uy hiếp vị thế của Mỹ; tranh chấp Mỹ -
Trung trở thành một trong những nhân tố chi phối bàn cờ thế giới hôm nay. Sự
phát triển này của Trung Quốc ngoài những nguyên nhân tự thân, còn có 2 nguyên
nhân bên ngoài quan trọng khác:
(a)
Bằng
mọi thủ đoạn và hầu như bằng mọi giá, Trung Quốc đã khai thác tối đa mọi cơ hội
vơ vét làm giầu trong quá trình tham gia toàn cầu hoá,
(b)
tận
dụng mọi sai lầm và các nhân nhượng của phía Mỹ nói riêng và cả thế giới phuơng
Tây nói chung.
Không phải ngẫu
nhiên trong giúp Trump tranh cử, nhóm cố vấn đã nêu ra: Không thể chấp nhận
Trung Quốc đang thách thức cả thế giới mà hôm nay vẫn cứ toạ hưởng mọi quy chế
dành cho nước đang phát triển!
Ngay sau khi nhậm chức
nhiệm kỳ đầu, Obama đã tìm cách kiềm chế qúa trình phát triển nói trên của
Trung Quốc với dự án hợp tác Mỹ - Trung G2. Nhưng kết quả đạt được là: Ảo tưởng,
không có G2. Trung Quốc trong những năm thời Obama năm đã mạnh hẳn lên, ngày càng
hiếu chiến, lấn thêm được những bước mới quan trọng trong kinh tế và chính trị
toàn cầu, và đặc biệt là đã đẩy lui đáng
kể ảnh hưởng của Mỹ ở Đông Nam Á.
Trung Quốc hiện nay
tuy ngày càng nhiều khó khăn nghiêm trọng bên trong (hai chục năm nay liên tục
có những dự báo về sự sụp đổ của Trung Quốc mà chưa thấy đổ!), vấp phải không
ít phản ứng của bên ngoài. Song trong một thế giới đang phân hoá thành những cực
khác nhau như hiện nay, đến nay chưa thấy xuất hiện yếu tố nào có thể chặn lại
sự phát tác của Frankenstein Trung Quốc.
Cách tiếp cận quyết
liệt của Trump phải chăng cho thấy Trump muốn thay đổi thực tế nói trên trước
khi quá muộn?
Tuy một ngày không xa
kinh tế Trung Quốc sẽ có quy mô lớn hơn Mỹ, nhưng khoảng cách phát triển của
Trung Quốc so với Mỹ và phương Tây còn lớn. Có những dự báo cho rằng còn một thời
gian nhất định nữa (hai, ba thập kỷ…) Trung Quốc không thể thách thức Mỹ trong
chiến tranh lớn, và cả Mỹ và Trung Quốc cũng đều tránh nguy cơ đối đầu nhau trực
tiếp. Song 8 năm thời Obama cho thấy Trung Quốc thường xuyên sử dụng thế mạnh
áp đảo tại chỗ, liên tục thực hiện được những bước nhỏ có tính toán trong khu vực
Biển Đông mỗi khi có cơ hội hoặc tình hình đòi hỏi, trên thực tế đã ngày một củng
cố thêm tính không thể đảo ngược của vị thế Trung Quốc trong khu vực.
Có thể dự báo quan hệ
Mỹ - Trung thời Trump sẽ nóng lên trên mặt trận tranh chấp kinh tế. Mỗi bên đều
có những “võ” ăn miếng trả miếng nhau, khó mà nói rằng bên nào sẽ nuốt chửng
ngay được bên nào – ít nhất vì các lý do:
·
sự
lệ thuộc của Mỹ vào thị trường Trung Quốc không nhỏ, hầu hết các nước phương
Tây khác cũng vậy (đã có những dự báo Mỹ có thể bị lẻ loi trong những trường hợp
nhất định), việc tập hợp đồng minh cho mình của mỗi bên Mỹ - Trung trên trận địa
này rất phức tạp – có thể có những trường hợp Mỹ bị lẻ loi; tính nguy hiểm của
quyền lực mềm gia tăng (hiện tượng Duterte là ví dụ điển hình);
·
không
thể một sớm một chiều thực hiện những chiến lược kinh tế có tính đảo ngược – ví
như từ outsourcing quay trở lại reshoring; mặt khác trong toàn cầu hoá ngày nay
các biện pháp của chủ nghĩa bảo hộ càng khó chống lại sự vận động của các quy
luật kinh tế…
·
khả
năng ăn miếng trả miếng nhau rất năng động: Trump rút TTP, ngay lập tức tại hội
nghị cấp cao APEC 11-2016 (Peru) Tập Cận Bình tuyên bố: Trung Quốc là cơ hội cho thế giới, đưa ra đề nghị lập Khu
vực mậu dịch tự do Châu Á - Thái Bình Dương (FTAAP). Trung Quốc cũng đã ướm
với phía Mỹ mô hình G2, nhưng theo cách nghĩ của Trung Quốc…
·
Vân
vân…
Đương nhiên mặt trận
tranh chấp kinh tế Mỹ - Trung này còn tuỳ thuộc vào những diễn biến tới trên thế
giới, sẽ cuốn hút sự can dự hay dính líu của nhiều nước khác trong và ngoài
CÁTBD với tính cách là nước đi với một
bên, hoặc với tính cách là nước bên
thứ ba. Như vẫn thường xuyên diễn ra trong các trò chơi tranh giành quyền lực,
một khi mỗi bên Mỹ - Trung phải huy động các biện pháp phụ trợ khác hậu thuẫn
cho mặt trận tranh chấp kinh tế này của mình hôm nay, khu vực Biển Đông vốn rất
nhạy cảm hiện nay lại được nhận thêm một
tia lửa kích hoạt những biến động mới – trước hết bởi hai lẽ:
(1)
dựa
vào thế áp đảo tại đây, Trung Quốc có những khả năng trả đũa khả thi hơn ở những
nơi khác;
(2)
một
sơ xuất, hoặc một bước lùi dù chiến lược hay chiến thuật của Mỹ tại đây đều có
hệ quả nghiêm trọng.
Tới đây có thể kết
luận một cách chắc chắn: Trump tiếp cận vấn đề Trung Quốc quyết liệt hơn Obama.
Tuy nhiên, vẫn còn một
nghi vấn lớn:
-
Tiếp
cận này báo hiệu một bước đi chiến lược? Hay đây chỉ là việc Trump giọn dẹp đường
xá, tạo thế cho một chiến lược? Bởi vì trong bàn cờ mới của Trump vẫn không thể
thiếu Trung Quốc. Vả lại, trong giới giang hồ thường phải bạt tai nhau vài cái
rồi mới nói chuyện – đấy là cách cư xử vẫn thấy.
Dù thế nào, liên
quan đến nước ta, có thể nói ngay: Đông Nam Á và trước hết là Biển Đông đang
nóng lên – cả kinh tế, chính trị, quân sự.
III. Phần kết:
Trump/Kissinger và thế giới
Hiện tượng Trump là
cú sốc đánh dấu thế giới sang trang đi vào một thời kỳ vận động mới. Bài 1 đã
đưa ra 5 đặc điểm của thời kỳ mới này như một phán đoán để tham khảo. Còn nhiều
điều phải tìm hiểu nội dung sang trang. Chưa ai biết Kissinger đã cố vấn cho
Trump những gì trong các cuộc gặp gần đây. Song giữa những gì Kissinger đã viết
ra trong World Order (2014) và những phát biểu của Trump tranh cử hình như có một
sắc thái giống nhau: sắp xếp lai bàn cờ
thế giới, thay đổi luật chơi, tất cả vì sức mạnh Mỹ trên hết! – dù rằng họ
có thể hiểu theo cách khác nhau.
Theo Niall Ferguson
(American Interest 21-11-2016), Kissinger cho rẳng:
·
Quyền
lực đang chuyển dịch từ Tây sang Đông trong một thế giới có những hỗn loạn mới,
lợi ích của Mỹ là phải tìm cách tăng cường sức mạnh thật, chứ không phải là
giương cao ngọn cờ đạo lý. Vì thế phải
hành động thực tế và cứng rắn. Đặt vấn đề như vậy, Kisinger ngưỡng mộ một chuẩn
mực của tổng thống Theodor Roosevelt – người đã nói và làm: “Nếu phải lựa chọn giữa một bên là thép và
máu, một bên là sữa và nước lã, tôi thà chọn thép và máu, bởi vì điều đó tốt
cho Mỹ, và về lâu dài cũng là cho cả thế giới!”
·
Bởi
không nhận ra đặc điểm mới nói trên, chính giới Mỹ nói chung (cả Cộng Hoà và
Dân Chủ) và chính quyền Obama nói riêng cứ bám vào đạo lý, nên đã thất bại toàn
diện. Hệ quả: (1)làm hỏng (deteriorate) quan hệ Mỹ - Trung và dễ rơi vào cái bẫy
Thucydides; (2)phá vỡ quan hệ Nga – phương Tây; (3)Âu châu tiếp tục rệu rã, ngoại giao không có sức mạnh
làm hậu thuẫn, để xảy ra Brexit, NATO kém cỏi; (4)không giải quyết được các vấn
đề ở Trung Đông, trong khi đó nạn khủng bố ngày càng gia tăng, đặc biệt là thời
Obama.
·
Sự
vận động của lịch sử và văn hoá trong thế giới đang chuyển dịch như nói trên, sẽ
tạo ra một trật tự thế giới của sự vận động 3 quyền lực Mỹ - Trung - Nga chi phối thế giới; vì vậy Mỹ nên cùng với những
quyền lực này lập ra cho thế giới một trật tự của một mô hình bộ ba (a tripartite arrangement) Mỹ - Trung –
Nga do Mỹ dẫn đầu. Lý giải như vậy, Kissinger (a)xếp châu Âu và tất cả những đồng
minh khác theo các giá trị westphalian (các giá trị phương Tây và Cơ đốc giáo
hiện nay – bao gồm EU, Canada, Úc, Nhật…) chỉ là những lực lượng đứng trong
cánh gà của Mỹ, (b)chủ trương phân chia thế giới Hồi giáo thành những nước nhỏ
dưới sự ảnh hưởng của một số nước ả-rập nổi bật và Israel, và coi đây là cách thiết
thực nhất để kiềm chế hữu hiệu Iran.
·
Kissinger
khuyên Trump:
1-
Không
đối đầu toàn lực với Trung Quốc dù là trong thương mại hay trong vấn đề Biển
Đông, mà nên thương thuyết toàn diện (comprehensive discussion) nhằm đối thoại
và cùng phát triển. Để thuyết phục Trump, Kissinger cho rằng Tập là người có
tính nguyên tắc (regularly) và khác Mao; khuyên Trump đặt mình vào vị trí của Tập
sẽ rõ mọi chuyện.
2-
Nên
coi Nga thời hậu đế chế với Putin đứng đầu là một quyền lực lớn (great power) và cần đối sử bình đẳng, chứ không
phải là một đối tác phụ thuộc.
3-
Nên
tận dụng Brexit kéo châu Âu ra khỏi trạng thái hướng nội quan liêu (burocratic
introspection) và đòi họ phải tăng cường trách nhiệm chiến lược.
4-
Nên
giải quyết vấn đề Syrie theo hướng liên bang hoá như đã làm với Bosnia, tận dụng
xu thế chống Iran và chống ISIS theo hướng phân chia nhỏ châu Phi (kantonization
- thành các nước nhỏ) như vừa nêu trên.
Chưa rõ
Trump sẽ nghe Kissinger đến đâu, song trong những phát biểu của Trump về Nga, về
Châu Âu, về NATO… rõ ràng có hơi hướng Kisinger.
Riêng
các phát biểu của Trump về Trung Quốc còn đầy ngờ vực – vì có thể Trump “nói dzậy
mà không phải dzậy!”, hoặc là nói nhiều làm ít. Cũng có thể còn vì Trung Quốc
là vấn đề khó, v… v…
Giới
trí thức Mỹ phê phán gay gắt cả Kissinger và Trump, coi hiện tượng Trump ở Mỹ
và các hiện tượng mang mầu sắc dân tuý châu Âu (bao gồm cả Brexit) là các biểu
hiện suy đồi (decay), là một bước thụt lùi của dân chủ, đang gây thêm những bất
ổn định mới trên thế giới, thúc đẩy tình trạng quay về chính mình, thân ai nấy
lo…. Giới nghiên cứu cho rằng tình hình này nguy hiểm cho các nước nhỏ yếu: dễ bị
bỏ rơi, trở thành con mồi trong các trò chơi quyền lực mới trên thế giới…
Xin
nhắc lại, không phải vô lý nhiều học giả Mỹ cho rằng với Trump nước Mỹ và thế giới đang bước vào một thời kỳ
có nhiều bất định và chưa biết được nó kéo dài bao lâu.
Điều
chắc chắn là sự vận động và phát triển của kinh tế khiến cho quá trình toàn cầu
hoá hiện nay không thể đảo ngược được, mặc dù nhiều luật chơi phải thay đổi, buộc
người tham gia cuộc chơi phải thay đổi và thích nghi.
Riêng
những điều Kissinger khuyên Trump về Trung Quốc, khiến người Việt Nam nhớ lại
tâm trạng bị thí và thảm kịch đẫm máu đã xẩy ra sau Thông cáo chung Thượng Hải
năm 1972: Chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam sau bước đi Mỹ - Trung này đã bị đẩy
vào thời kỳ ác liệt nhất – tới mức hôm
nay, nhân dịp Kissinger xuất hiện trở lại trên diễn đàn chính trị, nhiều ý
kiến ở Mỹ đòi phải quy kết Kissinger là tội phạm chiến tranh! Rồi sau đó là chiến
tranh 17-02-1979 của Trung Quốc ập tới nước ta, vào lúc khói bom đạn của chiến
tranh Mỹ vừa tắt./.
Hết
[1]
Bài 1: Hiện tượng Trump và Việt Nam,
23-11-2016; bài 2 “Vài suy nghĩ về khởi
nghiệp”, tìm xem trên http://nguyentrung-vt.blogspot.com.
[2]
Tham khảo thêm bài 1. Ngoài ra xin lưu ý: 22 năm trước đây nguyên Thủ tướng Võ
Văn Kiệt đã đặt vấn đề như vậy trong bức thư của mình gửi Bộ Chính trị ĐCSVN
ngày 09-08-1995.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét